Tháng 7-1961, hai khung cán bộ Đại đội từ miền Bắc vào, tỉnh tiến hành thành lập hai Đại đội Bộ binh và các Ban Tham mưu, Chính trị, Hậu cần; bổ sung biên chế Trung đội đặc công thành Đại đội lấy phiên hiệu Đại đội đặc công 90 (C90).
Nhiệm vụ được xác định: Chiến đấu và công tác làm nòng cốt cho phong trào nhân dân du kích chiến tranh trên địa bàn tỉnh.
Tháng 10-1961, một mũi của C90 được phái đi Phú Yên phối hợp với lực lượng đặc công, an ninh tỉnh Phú Yên đưa Luật sư Nguyễn Hữu Thọ ra vùng căn cứ an toàn.
Đêm ngày 2-1-1963, C90 phối hợp với Tiểu đoàn đặc công 407 (d407) Quân khu 5 (Qk5) tập kích Trung tâm huấn luyên biệt kích ở Plei Mơ Rông khu 4 (Chư păh) diệt và bắt gần 400 tên, thu toàn bộ vũ khí.
Đêm ngày 6 rạng sáng ngày 7-2-1965, C90 phối hợp d407 tập kích sân bay Cù Hanh và trại Hô-lô-uê (thị xã Pleiku), sau 30 phút nổ súng đã phá hủy 42 máy bay các loại, diệt và làm bị thương 350 tên Mỹ và ngụy.
Tháng 7-1965, tỉnh giao Đại đội đặc công 90 về khu 9. Từ đây C90 dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Thị ủy khu 9 (nay là Thành ủy Pleiku), Đại đội bí mật đóng quân quanh xã Gào. Nhiệm vụ của Đại đội là: Củng cố xây dựng địa bàn, làm bàn đạp cho các lực lượng áp sát thị xã Pleiku, bám sát cơ sở vận động quần chúng, diệt bọn ác ôn tay sai chỉ điểm, tập kích các đồn bốt ở ven thị xã…
Đêm 27 rạng ngày 28-12-1967, C90 phối hợp với Tiểu đoàn đặc công 408 tập kích cứ điểm Lệ Chí (nay là xã Nam Yang-Đak Đoa). Sau 25 phút nổ súng đã diệt gọn đai đội bảo an số 95 của địch, diệt gần 100 tên phá hủy 2 cối 81 ly,1 cối 61 ly, thu 12 súng trung liên, 13 súng capbin, 1 ga răng, 1súng ngắn, 25.000 viên đạn các loại, đốt cháy 1 nhà kho, phá hủy 10 lô cốt, 8 nhà, bắt 5 tù binh và nhiều tài liệu quan trọng, làm chủ trận địa.
Ngày 5-1-1968, Đại đội hành quân trở lại xã Gào nhận nhiệm vụ mới. Đêm đêm cán bộ, chiến sĩ đột nhập vào các mục tiêu ở trung tâm thị xã Pleiku vẽ sơ đồ, lên phương án tập kích.
Thời khắc lịch sử đã tới, chiều tối ngày 30-1-1968, rời làng Osơr, 47 cán bộ chiến sĩ C90 với trang bị gọn nhẹ, âm thầm lặng lẽ tiến vào thị xã Pleiku. Đại đội tổ chức làm 3 mũi, nhanh chóng tiếp cận các mục tiêu được phân công. 00h55 ngày 31-1-1968 bộc phá lệnh nổ, các mũi đồng loạt đánh chiếm Tòa hành chính, ty Ngân khố, Trại bảo an, Nhà lao giải phóng gần 2000 cán bộ, nhân dân bị giam cầm; Tỉnh đoàn bảo an của địch, khu cảnh sát hòa cùng tiếng súng tổng tiến công của các đơn vị trong và ngoài thị xã. Gần sáng, các mũi bắt được liên lạc với nhau, Đại đội rút về trường Nam tiểu học (nay là trường THPT chuyên Hùng Vương-Pleiku) và đại đội bảo an (nay là Nhà Văn hóa Liên đoàn Lao động tỉnh) đào công sự sẵn sàng đánh địch.
 |
|
Ảnh: Tư liệu |
Tiểu đoàn 631 của B3, là lực lượng tiếp viện chính cho C90, trên đường vào thị xã gặp địch nên không vào kịp. Tiểu đoàn đặc công 408 tập kích liên đoàn 2 biệt động ở Biển Hồ, pháo kích sân bay ARIA, sau đó rút ra Hà Bầu, lúc này Tiểu đoàn mới nhận được lệnh bám trụ, đã hết thời cơ. Dự đoán được cuộc chiến đấu, ngày Mùng một Tết sẽ vô cùng khó khăn ác liệt, Đại đội cho thu gom vũ khí của địch lại, mỗi đồng chí sử dụng 2-3 loại vũ khí sẵn sàng đánh địch.
Sáng sớm pháo địch từ các nơi dồn dập bám vào khu vực Đại đội bám trụ, đến 8h hai tốp trực thăng địch bay tới bắn xối xả xuống trận địa, bộ đội bình tĩnh dùng súng bộ binh bắn trực thăng, tiếp đến là phản lực ném bom, bắn rốc két. Đến 10h bộ binh sư đoàn 4 Mỹ có xe tăng xe bọc thép đi cùng, hai hướng: Hướng theo đường Hùng Vương, hướng theo đường Lý Thái Tổ kéo vào. Cuộc chiến đấu không cân sức diễn ra vô cùng quyết liệt. Bộ đội bám trụ vào 2 lô cốt ở ngã 3 đường Hùng Vương-Lê Lai đánh lui nhiều đợt phản kích của địch.
Lô cốt ở Nhà Văn hóa Liên đoàn Lao động tỉnh do đồng chí Lê Kim Đại đội trưởng chỉ huy đã bắn cháy nhiều xe tăng, đẩy lui nhiều đợt phản kích của địch, đến chiều địch cay cú chúng dùng súng phun lửa bắn vào lỗ châu mai, đồng chí Kim bị thương nặng, trước khi tắt thở đồng chí còn động viên kêu gọi hãy giữ vững tinh thần chiến đấu. Đến 16h30 trận địa im tiếng súng. Màn đêm buông xuống, 7 cán bộ chiến sĩ còn sống xót vết thương đầy người, đói khát nhắm hướng núi Hàm Rồng rút ra ngoài, 5 ngày sau về lại làng Osơr. Trước đó, địch đã càn vào đây chúng đập phá hết xoong nồi, lương thực, thực phẩm, đốt quân tư trang.
40 cán bộ chiến sĩ Đại đội 90 khu 9, đã chiến đấu anh dũng hy sinh tại trường THPT chuyên Hùng Vương và Nhà Văn hóa Liên đoàn Lao động tỉnh (ngày nay)- “Những tấm gương hy sinh xả thân vì nước, đấu tranh đến hơi thở cuối cùng vì sự nghiệp đấu tranh giải phóng quê hương của cán bộ chiến sĩ Đại đội 90…như những mũi dao sắc chọc sâu vào tim gan kẻ thù…”(Lịch sử đảng bộ tỉnh, trang 354).
Sau đợt một, tỉnh điều một số cán bộ Đại đội, Trung đội của Tiểu đoàn đặc công 408 và nhận một số chiến sĩ từ B3 về bổ sung cho C90, đồng chí Minh Đại đội phó 60 về làm Đại đội trưởng. Đại đội được củng cố, tổ chức huấn luyện và sẵn sàng chiến đấu. Ngày 28-3-1968, Đại đội tổ chức tập kích địch đóng chốt tại B6, phá hủy 5 xe tăng và xe M113, thu 5 súng đại liên, phá hủy 3 khẩu ĐKZ, diệt 35 tên…Đại đội tiếp tục chiến đấu cho đến ngày 17-3-1975.
Cán bộ chiến sĩ Đại đội đặc công 90 khu 9 sống mãi trong lòng nhân dân Pleiku-Gia Lai. Nơi 40 cán bộ chiến sĩ C90 chiến đấu hy sinh ngày Mùng một Tết Mậu Thân 1968 - để tưởng nhớ ghi công các liệt sỹ và thế hệ con cháu cũng phải biết, tri ân những người đã ngã xuống, đồng thời khắc ghi tội ác kẻ thù, cần có tấm bia ghi danh các anh. Đồng thời, với những chiến công đã lập được của Đại đội đặc công 90 khu 9; rất mong các cơ quan, đơn vị chức năng quan tâm lập hồ sơ, thủ tục để đề nghị Nhà nước tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ nhân dân cho C90./.