Tại lễ phát động, bà con dân làng được nghe chính quyền địa phương thông báo về sự việc “Thuốc thư” xảy ra tại làng Ia lang trong thời gian qua: Vào cuối tháng 9/2020, có khoảng 200 người là đồng bào DTTS tụ tập tại nhà Rông của làng để xử theo luật làng về vấn đề “Thuốc thư”, đối với gia đình bà HBeh (sinh năm 1963) cùng các con là HBim (sinh năm 1984) và HBí (sinh năm 1995). Bởi lý do, trước đó vào ngày 27/9/2020, bà HBeh đã đến nhà già làng và trưởng thôn đề nghị mời bà con đến để minh oan cho gia đình bà vì dân làng nghi ngờ nhà bà có “Thuốc thư”. Tại buổi hòa giải, sau khi gia đình bà HBeh trình bày thì nhiều người tham gia buổi hòa giải đã không đồng tình và có 08 gia đình trên địa bàn làng Ia lang cho rằng việc người thân của họ bị đau, chết là do gia đình bà HBeh dùng bùa ngãi, “Thuốc thư” (?!); từ đó dẫn đến tình hình gây ồn ào, mất trật tự trên điạ bàn. Sau đó, chính quyền địa phương cùng với Công an phường, Mặt trận và các đoàn thể đã tiếp cận và vận động bà con dân làng giải tán không để xảy ra mất trật tự trị an...
 

Ông Phan Văn Ngừng, kiểm điểm trước bà con dân làng.

Chính quyền địa phương cũng đã đưa ông Phan Văn Ngừng, sinh năm 1949, trú tại tổ 3, phường Chi Lăng, ra kiểm điểm trước bà con dân làng về hành vi hoạt động thầy cúng trái với quy định của pháp luật; và chính ông Phan Văn Ngừng là người đã trực tiếp khám cho những người (08 người) quy chụp cho gia đình bà HBeh đã dùng bùa ngãi, “Thuốc thư” gây ra bệnh tật cho người thân gia đình họ. Theo bản kiểm điểm của ông Phan Văn Ngừng: ... làm nghề thầy cúng và có biết một số thuốc Nam chữa bệnh thông thường, do bố vợ truyền lại. Vì ở gần làng Ia lang, khi nghe thông tin trong làng xì xầm có một số bà con đau ốm và nghi có một gia đình dùng thuốc thư hãm hại; từ đó đã nảy ý định lừa bà con để lấy tiền (...) Trong tháng 7 đã dùng các miếng kim loại cắt nhỏ mang từ nhà đến bỏ vào chậu nước pha với than củi màu đen và đã chữa cho ông Nhoih, con gái ông Nhoih, anh Siu Djuin ... và lấy mỗi người 900.000 đồng (!?)... Tại buổi kiểm điểm, trước bà con dân làng và chính quyền địa phương, ông Phan Văn Ngừng đã thừa nhận hành vi sai trái của mình và xin lỗi bà con dân làng; đồng thời, cam kết sẽ không lợi dụng sự thiếu hiểu biết của bà con để trục lợi bất chính.  

Thế nào là “Ma lai”? Theo quan niệm mê tín  của  đồng bào Jarai thì ma lai là một thế lực vô hình nhưng có quyền năng cực lớn, đồng bào gọi Ma lai là Rohung - ác thần chỉ biết hủy hoại, khát máu, thích ăn thịt người. Theo truyền thuyết thì những kẻ trong khi thụ giáo nghề phù thủy lỡ phạm vào điều cấm kỵ, hoặc bị quỷ nhập, có thể bị biến thành ma lai. Lúc đó, họ bị mọc lên một cái mồng trên đầu và chuyên đi ăn cuộc sống của người khác. Do cái mồng dễ phát hiện, ma lai bị tàn sát nên đã van xin Trời cho mất cái mồng đi. Từ đó, ma lai ẩn náu trong thân xác người bình thường khó phân biệt. Về đêm, ma lai lang thang đi giết người để ăn thịt, hoặc rỉa tử thi. Khi có tiếng chim lợn (cú mèo) kêu, người ta tin đó là ma lai đang cưỡi chim lợn và làng ắt có người chết… Loài chim lợn quan hệ mật thiết với ma lai nên chim lợn bay đảo quanh ở nhà nào, nhà đó kinh sợ hồn xiêu phách tán. Nhiều người bị kẻ đố kỵ vu oan là ma lai cũng chỉ bởi xinh đẹp, sang giàu.

Thế nào là “Thuốc thư ”? "Thư" là dùng linh phù sai khiến ma quỷ đưa vật lạ vào trong người của đối tượng, làm cho đối tượng bị đau đớn lần hồi mà chết. Vật thư thường dùng là kim loại như kim, đinh, hoặc hòn sỏi, mảnh gỗ, mảnh xương, miểng chai ... Còn “Thuốc thư” - một loại thuốc độc hại người, là một loại ma thuật mà người ta gọi là ma thuật đen, hay là ma thuật làm hại, ma thuật dữ. Đây là một trong các loại ma thuật cổ xưa nhất của loài người. Loại ma thuật này dùng sức mạnh siêu nhiên của ma quỷ, lấy đó làm công cụ để hại người. Tất cả các xã hội của loài người đều lên án nó và phân biệt nó với ma thuật trắng, là loại ma thuật dựa vào sức mạnh huyền bí của các lực lượng sạch, tức thần thánh để tác động đến tự nhiên và số phận của con người, dùng để tránh khỏi nạn nhân của ma quỷ .
 

Toàn cảnh buổi phát động tại làng Ia lang, phường Chi Lăng.

Thật đau lòng, trên địa bàn tỉnh Gia Lai đã xảy ra một số sự việc đau lòng và dẫn chứng cụ thể như: - Vụ giết người dã man đã xảy ra tại làng Đak Yá- xã Đak Yá, huyện Mang Yang, tỉnh Gia Lai. Đêm 10 rạng sáng 11/3/2007, 3 người dân tộc Banar (Duân, Kel) và ông Hnhiên (73 tuổi, bố của Kel) bị nghi có thuốc thư nên đã bị dân làng phá nhà và giết chết. Duân bị thanh niên làng dùng cây gậy đánh cho đến chết, sau đó kéo xác bỏ tại khu vực nhà mồ của làng. Còn nhà cửa của Kel bị đập, toàn bộ đồ đạc bị phá. Họ dùng gậy cuốc, dao rựa đánh chết Kel và ông Hnhiên, đốt phá toàn bộ chòi rẫy rồi bình thản kéo nhau về nhà rông.

- Ở làng Ka, xã Ia Tiêm, huyện Chư Sê, ngày 23/2/2007, Kpãh Hyok (anh em cột chèo với Kpa Vel) trong lúc cuốc đất làm rẫy tìm thấy một củ lạ trong rẫy nhà Kpăh Vel. Người làng cho đó là thuốc thư. Ông Vel bị dân làng đánh đập, sau đó chết. Tên Kpăh Hyok và Kpui Tae cầm đầu kích động bà con đã bị công an Gia Lai bắt ngay sau đó.

- Cũng trong những ngày đầu năm 2007, tại làng Tào Rông, xã Dun, huyện Chư Sê, Siu Peng 50 tuổi, nguyên là già làng Tào Rông, mỗi khi uống rượu say thường lẩm nhẩm mình làm được thuốc thư. Nghe vậy, dân làng vừa khiếp sợ, vừa căm ghét. Siu Nhiên học sinh lớp 9 trường trung học cơ sở Nguyễn Du một lần trên đường đi học về gặp, nói chuyện với Siu Peng, sau đó về đau bụng vật vã. Trong giấc mơ Siu Nhiên thấy Siu Peng bỏ thuốc thư vào người mình. Siu Nhiên kể lại cho bố là ông Rơ Lan Tiêu. Gia đình đã không đưa Siu Nhiên đi bệnh viện khám, mà sang cãi nhau với Siu Peng, khi về thì Siu Nhiên đã chết...

Suy cho cùng về nguồn gốc, nguyên nhân dẫn đến “Ma lai, Thuốc thư” là do trình độ dân trí, sự hiểu biết về khoa học - kỹ thuật còn hạn chế của con người….làm nảy sinh “Ma lai, Thuốc thư” là nghèo đói, bệnh tật, mê tín dị đoan. Đời sống vật chất thiếu thốn, đời sống tinh thần - văn hóa thấp, ốm đau, bệnh tật, thiên tai, địch họa, dịch bệnh… là những tác nhân làm cho con người phải đến với tín ngưỡng - tôn giáo, mong sao cho thần thánh phù hộ, che chở cho mình khỏi các thế lực ma quỷ, và sống một cuộc đời hạnh phúc, ấm no. Niềm tin “ngây thơ”, khi trình độ hiểu biết của con người còn thấp. Sự cô lập và biệt lập của các thị tộc, bộ lạc cũng là điều kiện để nảy sinh sự thiếu hiểu biết lẫn nhau, và sự thiếu tin cậy lẫn nhau là mảnh đất để cho ma thuật làm hại (thuốc thư) sinh sôi nảy nở. Nét nổi bật của ma thuật làm hại (thuốc thư) là sự nghi ngờ. Người bị hại thường vin vào cớ nào đó để nghi thủ phạm hại mình, nhưng không bao giờ tìm được chứng cứ đích xác, có sức thuyết phục. Người ta vin vào câu nói linh tinh của người lúc say rượu. Người ta vin vào con người hại mình trong giấc mộng, thậm chí vin vào một câu nói đùa vui nhưng ngẫu nhiên sau đó có sự trùng khớp  cũng là một nguyên nhân dẫn đến nghi ma lai, thuốc thư. Một số người lợi dụng sự sợ hải, nỗi kinh hoàng của dân làng đối với ma lai, thuốc thư, tự cho rằng mình có thuốc thư để đe dọa làm người khác sợ mình. Bên cạnh đó, không ít trường hợp bị rơi vào âm mưu của một số người có chủ mưu, vu oan cho người khác để trả thù cá nhân hay dòng họ hoặc các thầy mo, thầy cúng lợi dụng ma lai, thuốc thư để vụ lợi cho mình.Không loại trừ khả năng có kẻ thù địch với chế độ ta, lấy việc phao tin ma lai, thuốc thư làm biện pháp để gây mất ổn định an ninh trật tự ở vùng  đồng bào DTTS.        
  
Thời gian qua, trên địa bàn làng Ia Lang, phường Chi Lăng cũng xảy vụ việc liên quan đến hủ tục “ma lai, thuốc thư” trong làng dẫn đến làm mất ổn định an ninh nông thôn - trật tự an toàn xã hội trên địa bàn. Và xuất phát từ việc mê tín dị đoan cũng như những lời phán xét vô căn cứ của ông Phan Văn Ngừng, đã tạo nên dư luận không tốt trong bà còn đồng bào DTTS tại làng Ia Lang. Chính vì vậy, chính quyền và các ban ngành, đoàn thể của phường Chi Lăng và đội ngũ cán bộ quân dân chính của làng Ia lang nói riêng và các làng trên địa bàn phường Chi Lăng nói chung cần tập trung làm tốt công tác vận động quần chúng trong đồng bào DTTS, chỉ đạo giải quyết có hiệu quả vụ việc liên quan đến “Ma lai, Thuốc thư” và hành vi mê tín dị đoan sai trái của ông Phan Văn Ngừng. Đồng thời, không để các thế lực thù địch và bọn phản động lôi kéo, kích động quần chúng nhân dân gây rối làm mất an ninh trật tự trên địa bàn. Bên cạnh đó, cần phối hợp rà soát, bổ sung, sửa đổi nội dung của hương ước, quy ước của các làng đồng bào DTTS trên địa bàn, đưa nội dung vận động đồng bào DTTS từ bỏ hủ tục “ma lai, thuốc thư” vào hương ước để triển khai thực hiện; tăng cường tổ chức các buổi tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật tại khu dân cư, giúp cho bà con hiểu và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật, không được tự ý xử lý các vụ việc ở địa phương theo luật tục.